Voorbij de eeuw van bureaucratie: Werken en organiseren vanuit de opgave
Op 14 september jl. vond de lunchsessie Voorbij de eeuw van bureaucratie: werken en organiseren vanuit de opgave plaats bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. Wij kijken terug op een waardevolle sessie waarin provinciesecretaris Jan Herman de Baas (Provincie Utrecht), secretaris-generaal Siebe Riedstra (Min JenV), professor Martijn van der Steen (NSOB, EUR), ervaringsdeskundigen en experts vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid hun kennis en ervaringen over de betekenis van opgavegericht werken voor het openbaar bestuur uitwisselden met een zeer diverse groep deelnemers uit praktijk en wetenschap.
In zijn boek Voorbij de eeuw van bureaucratie: van regelorganisatie naar casusorganisatie stelt Jan Herman de Baas dat overheidsorganisaties geleidelijk en bijna ongemerkt de eeuw van bureaucratie achter zich hebben gelaten en zijn gaan werken vanuit andere principes dan klassieke bureaucratische zoals onpartijdigheid, rechtsgelijkheid, rechtszekerheid, ondubbelzinnigheid en loyaliteit. Tekortkomingen waaronder inadequate regels in combinatie met druk van burgers uitgeoefend op ambtenaren in de uitvoering, heeft geresulteerd in een ommezwaai. Ambtenaren zijn aan de slag gegaan met het oplossen van voorhanden zijnde situaties op flexibele in plaats van procedurele manieren waarin experimenteren en interacteren met burgers belangrijker is geworden. Dit betekent een verschuiving van de macht van de hiërarchie: stuurgroepen en managers nemen geen beslissingen meer, maar de regie ligt bij de casist, de ambtenaar die een opgave in zijn portefeuille heeft en belast is met het vinden van een oplossing.
Volgens prof. dr. Martijn van der steen, adjunct-directeur van de NSOB en hoogleraar bestuurskunde aan de EUR, wordt er langzaam toegewerkt naar een nieuwe manier van denken waarbij de vraag wordt gesteld hoe we anders zouden moeten werken. Dat is echter niet de meest zinvolle manier: er zou juist gekeken moeten worden naar hoe het ene systeem het andere kan verrijken en versterken. Dus niet: hoe schaf je de rechtsstaat af? Maar juist: hoe vul je casuïstisch handelen vanuit de rechtsstaat nu het beste in? Daarbij is er een beweging te constateren, namelijk van ambtenaren die eerst in een soort guerilla-beweging tegen de regels van de organisatie in hun eigen weg zochten, naar meervoudige, geaccepteerde en zelfs gefaciliteerde groepen die bij elkaar komen om het handelen in complexe casussen te bespreken.
Voor het ministerie van Justitie en Veiligheid is dit een herkenbare praktijk. Het departement zoekt naar nieuwe zinvolle manieren om om te gaan met netelige kwesties, zoals schuldenproblematiek, persoonsgerichte toeleiding naar arbeid, huiselijk geweld, mensenhandel en ondermijning. Daarin zoekt het naar geschikte manieren van werken, die steeds casusgerichter aan het worden zijn. Het departement streeft naar zinvolle verbindingen met anderen, binnen en buiten de overheid, waarmee gezamenlijk een bijdrage geleverd wordt aan complexe problematiek. Tegelijkertijd is er het besef van de waarde van bureaucratie, en is het departement (nog) niet verworden tot een casusorganisatie.
* De VB dankt Sharon van Westrenen voor haar hulp bij de totstandkoming van dit verslag.